Big Mac, Big Mac, Big Mac… Karamelize, yumuşak susamlı ekmeğinin içerisinde iki adet %100 dana eti, tadı damağınızda kalan Big Mac sosu, taze gevrek salatası, iki adet salatalık turşusu ve leziz peyniri ile doğru süslenmiş iştah açıcı, bir o kadar da doyurucu bir seçim değil mi? Açıkçası sadece doyurmakla kalmıyor, aynı zamanda çok önemli bir ekonomik göstergenin de yapıtaşını oluşturuyor. Nasıl mı? Gelin her şeye başlamadan önce Big Mac’in hikayesine bakalım.
Mc Donald’s 1950’li yılların başlarında kurulmasına rağmen başlarda normal bir fast-food zinciriydi. Satışlar önceleri iyi olmasına rağmen yıllar geçtikçe mönü çeşidindeki yoksulluk müşterilerin ayaklarını restorandan kesmesine neden olacaktı. İşte o sırada imdada, Mc Donald’s’ın şube sahiplerinden biri olan Jim Deligatti adında bir girişimci yetişir ve satışları ayağa kaldırmak için Mc Donald’s yöneticilerinden yeni bir ürün piyasaya sürmek için izin ister. Deligatti’nin kafasındaki, özel sosu ve içinde her türlü garnitürü bulunan iki katlı bir hamburgerdir. Ürün 1967 yılında satışa sunulur ve sonuç şaşırtıcıdır. Big Mac birkaç ay içerisinde toplam satışı %12 arttırmıştır. Big Mac satan her Mc Donald’s şubesinin satışında ortalama %10’luk bir artış olduğu anlaşılır ve yeni ürünün ülke çapında dağıtımına geçilir.
Bugün ise Big Mac’i dünya üzerinde 110 ülkede afiyetle yiyebilirsiniz. 110 ülke! Gerçekten bir ürün için müthiş bir dağıtım ağı yaratılmış. İşte bu nedenle, dünya üzerindeki hemen hemen her ülkede bulunabilirliği ekonomistler arasında ilginç bir fikrin ortaya çıkmasını sağlamıştır. Yıl 1986, Amerika merkezli “The Economist” dergisi, para birimlerinin satın alma gücünü göstermek amacıyla “Big Mac Endeksi” diye adlandırılan bir endeks yayımladı. Amaç döviz kuru teorisini daha anlaşılır hale getirmekti ve bunu da başardılar.
Peki, bu Big Mac Endeksi ne anlama geliyor? Anlamı şu; öncelikle herhangi iki ülkenin Big Mac fiyatları birbirine bölünür (kendi para birimleri üzerinden). Çıkan değer, gerçek döviz kuru ile karşılaştırılır. Eğer çıkan değer, gerçek değerden küçük ise ilk ülkenin para birimi eksik değerlenmiştir. Eğer çıkan değer, gerçek değerden büyük ise o zaman ilk ülkenin para birimi aşırı değerlenmiştir. Anlattıklarım biraz teorik kalmış olabilir. Gelin örnek üzerinden bakalım.
Haziran 2008 rakamlarına göre;• Amerika’da bir Big Mac’in fiyatı $3.57
• İngiltere’de bir Big Mac’in fiyatı £2.29
• $3.57 / £2.29 = 1.56 -----> Yani Big Mac Satın Alma Gücü Paritesi
• Gerçek döviz kuru paritesi ise $2.00 = £1 -----> (($2/£1)=2)
• [(1.56-2.00)/2.00]*100= -22%
• Yani İngiliz Pound’u ABD Dolar’ı karşısında %22 oranında aşırı değerlenmiş. O günkü değerler üzerinden konuşursak Pound, Dolar karşısında aşırı değerlenmiş ve olması gerekenden daha fazla. Bunun altındaki derin anlam ise Pound bir balon misali şişmiş ve sönmesi de muhtemeldir. Bunu göz önünde bulundurarak Pound üzerindeki konumlandırmamızı yapabilirsiniz.
Şimdi bir şeyler daha anlaşılır geliyor değil mi? Oldukça basit ve tüm dünya üzerinde uygulanan bir endeks. Hatta öyle ki, bundan esinlenerek yeni yeni endeksler yaratılmıştır. Bunlardan biri yine “The Economist” tarafından 2004 yılında yayımlanmış. Bu sefer ki değişken ise Starbucks Coffee’lerde satılan Tall boy Latte kahve olmuştur. 2007 yılında ise Avustralyalı Commonwealth Securities adlı banka İpod endeksi yayımlamıştır. Almanya’da yapılan başka bir endekste ise bu seferki değişkenimiz tanıdık bir ürün. Döner Kebap!
Big Mac deyip geçmemek lazım. Bir hamburgerin ekonomik bir göstergeye dönüşmesi ve gelecek hakkındaki varsayımlarımızı şekillendirebilmesi gerçekten ilginç! Böyle bir parametremizin olması ise işimizi oldukça kolaylaştırıyor. Böylece tüm döviz kurları ile ilgili sağlıklı bir analiz yapma şansımız oluyor. Hem de oldukça basit bir şekilde! Sözlerime son verirken, itiraf etmeliyim ki canım fena halde Big Mac çekti. Bu yüzden yarın yapılacaklar listesine Big Mac yemeyi de koydum. Bakalım bu seferki yiyişimde bende bırakacağı duygular neler olacak? Ama içimden şunu diyeceğim: Sen neymişsin be Big Mac!
